Musika, soinua eta isiltasunaren konbinazioak bitartekotzat erabili, eta, armonia, erritmoa eta melodia oinarrizko fundamentu bezala hartzen dituen artea da. Musikak, produktu kulturala izanik, ideiak, pentsamentuak eta zirkunstantziak espresatzeko balio du eta entzulearengan sentimendu eta emozioak pizteko gai da.
Soinua, gorputz baten bibrazio edo perturbazio mekanikoa da, uhin-eran edozein ingurune material elastikotan zehar hedatzen dena. Hortaz, musika, instrumentu batek edo gehiagok, airean sortutako uhinen bitartez sentitzen dugu. Uhin hauek hedakorrak eta finituak dira eta horregatik, musikak erlazio handia du espazioa eta denborarekin.
Arkitektura, pintura eta eskultura, denboran zehar irauteko sortuak dira; behin eta berriz antzeman daitezke. Musika, ordea, ez. Melodia berdina, momentu eta toki bakoitzean era oso ezberdin batean sumatzen da. Horregatik, musika hedatzen den espazioak eragin zuzena du entzulearengan sortuko duen sentimenduetan.
Historian zehar, musika, ikuskizunei lotua egon da eta gizarteak aurrera egin duen heinean, ikuskizun hauentzako espazioak ere aldatzen joan dira. Hausnarketa honetan, musikarentzako sortu diren espazio hauek jasan dituzten aldaketa hauek jasotzen saiatuko naiz.
Historiaurrea; musika errito bezala:
Musikaren sorrera kulturarenarekin bateratu daiteke. Garai honetako musika ehiza eta erlijio erritoetan ematen zela dirudi. Soinua eta mugimendua, hau da, musika eta dantza, bizitzaren sinbolo ziren, isiltasuna eta mugimendu eza heriotzaren sinboloak ziren bitartean.
Errito hauek, suaren inguruan edo kutsu erlijioso handia zuten elementuen inguruan egiten ziren, animaliak imitatzea bilatzen zuten erritmo eta mugimenduak erabiliz. Nahiz eta ezberdintasun sozialak zeudela jakina den, errito hauetan tribuetako kide guztiek parte hartzen zuten.
Antzinaroa; Grezia eta Erromako Antzokiak:
Zibilizazio handien sorrerarekin batera musika elitista bihurtu zen eta errege eta agintarien palazioetara mugatu zen. Mesopotamia eta Egiptoko erreinuetan, musikoak prestigio handiko pertsonak ziren.
Grezia eta Erroman, ordea, kontzeptu hau aldatu egin zen. Garai hauetako antzokietan, maila sozial guztietako pertsonei zuzenduak zeuden musika eta dantza ekitaldiak eskaintzen ziren. Antzezpenetara agintari, plebeio eta esklabuek sartzeko aukera zuten. Hala ere, antzoki barruan, maila sozialak mantendu egiten ziren, leku honenak agintarientzat gordetzen zirelarik.
Arkitekturari dagokionez, erroma eta greziako antzokien artean diferentzia nabariena planta da. Antzoki greziarrak planta zirkularra izaten zuen erromatarrak semizirkularra zuen bitartean. Plantaren forma hau nahiko demokratikoa dela esan daiteke, soinuaren hedapena zirkularra dela eta, ez baitu ikusleen artean desberdintasunik sortzen.
Erdia Aroa; kantu gregorianoa:
Gainontzeko arteetan gertatu zen antzera, erdi aroan, musikari dagokionez atzerapausu bat gertatu zen. Jendeak hirietatik landalurretara alde egin zuen eta musika, pintura, eskultura eta arkitektura gutxi batzuen esku geratu ziren. Herritarrek nahikoa zuten jateko zerbait lortzearekin.
Garaiko musikoak, herriko plaza eta erregeren afariak animatzen zituzten trobadore eta juglarrak ziren. Erritmo eta melodia sinpleekin, antzinako histori eta mitoak kantatzen zituzten.
Hala ere, monastegietan, non bertako moje oparoek bazuten literatura, musika eta filosofia lantzeko denbora, musika erlijiosoa sortu zen. Honen adibide garbiena, kantu gregorianoa da. Kantu mota hau, eliza erromaniko eta gotikoen harrizko hormen erreberberazioaz baliatzen da benetan melodia hunkigarriak sortzeko.
Barrokoa eta Klasizismoa; operaren sorrera eta elitismoa:
Errenazimenduak eta kontinente berrietan sortutako koloniek ekarri zuen oparotasunaren ondoren, barrokoan, aristokraziak ikuskizunen beharra sumatu zuen. 1600. urte inguruan opera sortu zen eta pixkanaka noble eta agintarien artean fama handia irabazi zuen, aristrokraziaren ikuskizun gustokoena bilakatu zen arte.
Hala ere, barrokoan sortu ziren obrak musika erlijiosoa izaten jarraitzen zuten. Johann Sebastian Bach izan zen garai honetako musikari famatuena. Berak sortutako musika guztia eliza eta espazio erlijiosoetan entzuna izateko pentsatua zegoen.
Klasizismoarekin batera erlijioa eta ikuskizunen arteko banaketa etorri zen. Honekin batera banaketa sozial handi bat sortu zen, musika, dantza eta antzerkia aristokraziaren esku utziz. Operak indar gehiago artu zuen eta sortu ziren arkitektura espazioek gizartearen banaketa hau argi eta garbi erakusten zuten, eserlekuen artean, soinuaren kalitateari dagokionez, izugarrizko diferentziak sortuz. Ikuskizunak boteretsuen esku bakarrik zeuden. Adibide gisa Milango Scala antzokia:
Musika gero eta elitistagoa bihurtu zen. Mozart, Beethoven eta Hayden bezalako konpositoreek aristokraziaren musikari pertsonalak ziren, kontzertu eta ekitaldi pribatuak eskeintzen zituztelarik. Honen adibide garbiak Amadeus filmean ikus ditzakegu:
Erromantizismoa; industri iraultzaren ondorioak:
Industri iraultzak Europako gizartean klase sozial berri bat sortu zuen: burgesia. Burgesiak denbora gutxian diru kopuru handia batzea lortu zuen, aristokraziaren parera iristeraino. Jakina da, diruak boterea dakarrela eta honek musikak ordurarte izan zuen elitismoa apurtu zuen. Burgesiako dirudun berriengan opera eta gainontzeko ikuskizunekiko interesa sortu zen, antzoki berriak eraikitzeko era aldatuz.
Garai honetan, historian lehenengo aldiz, ikuskizunezko arteen banaketa gertatu zen. Gogoan izan, ordurarte, musika, dantza, kantua eta antzerkia eskutik helduta joan zirela. XIX. mendeko erditik aurrera, musika ekitaldiak bakarrik egiteko pentsatutako lehen auditorioak eraikiko dira.
Bi auditorio mota eraikiko dira garai hartan: Europa erdialdeko kutxa-aretoak eta abaniko formakoak.
Kutxa formako aretoak Europa erdialdean eraiki ziren, mota honetako eraikin esanguratsuenak Viena, Leipzig eta Amsterdam-en kokatzen direlarik. Kutxa-areto hauek, kontzertu areto batek dituen behar akustiko idealak kontuan hartuta eraiki ziren. Gaur egun jakina denez, areto hauen dimentsio eta formaren arteko erlazioak musika erromantikoarentzat ezaugarri akustiko perfektuak dituzte. Hala ere, ezaugarri hauek aretoaren tamaina handitzen bada, aldatu egiten dira. Horregatik, areto mota honek ez du XX. mendean arrakasta handirik izan.
Kutxa-areto nagusiak:
-Musikvereinssaal, Viena, Theophil von Hansen, 1867-1869.
-Neues Gewandhaus, Leipzig, Martin Gropius eta Heinrich Schmieden, 1884-1887.
-Concert Gebouw, Amsterdam, A.L. van Gend, 1887-1888.
Erromantizismoan sortuko den bigarren auditorio mota abaniko formakoa izango da. Areto mota honen aintzindari Richard Wagner eta Otto Brückwald-en Bayreuth aretoa izango da. Aurreneko aldiz, diferentzia sozialik azalduko ez den antzoki bat planteatzen da, non eserleku guztietako soinu eta ikuspegiaren kalitatea berdina den. Gizarte burges baten ideologiaren ispilu da.
Ikusleek ez dute eszenatokia altuera batetik ikusten (Milango Scalan gertatzen den moduan), eszenatokiaren parean eta honen azpitik kokatzen diren eserlekuetatik baizik. Modelo honek, esan bezala, antzokian sartzen diren 1800 pertsonei ikuspegi eta soinu zuzena eskaintzen die. Eraikin hau adreilu eta egurrez egina dago eta kanpoaldera, aretoaren atzealdeako horma kurboa erakusten du. Urrengo urteetan, gaur egun arte, eraikin honetan sortutako modelo eta kontzeptua errepikatuko da.
XX. mendea; ikus-entzuleen garrantzia:
Pasa den mende honetan, aurrerapen handiak egin ziren akustikaren inguruan. Honek, auditorioen forma, tamaina eta materialetan eragina izan zuen. Hala ere, mende honetan burutu ziren auditorio gehienak, Richard Wagner-en Bayreuth antzokia izan zuten oinarri.
Antzoki honek defendatzen zuen berdintasunaren printzipioa jarraituz, XX. mendeko auditorioek ikus-entzuleen garrantzia areagotu egin zuten, gero eta eserleku gehiagorentzako lekua eskeiniz, musika gero eta jende gehiagoren esku jartzearen aitzakiarekin. Hala ere, aforoen handitze honen egiazko arrazoia, ekonomikoa dela uste duenik bada.
Auditorio baten aforoa, ordea, nahi beste handitzea ezinezkoa da soinu kalitatea jaistea nahi ez bada; jakina baita fokutik urruntzen doan heinean soinuak intentsitatea galtzen duela.
Horregatik, Hans Scharoun-ek 1956-1963an eraikitako Berlineko Filarmonikak auditorioen forma eta antolamenduan berrikuntza handi bat suposatu zuela esan daiteke. Scharoun-ek auditorio honetan, ikus-entzuleak orkestaren inguruan kokatzen ditu. Susana Moreno-ko oso ondo deskribatzen du bere Arquitectura y Música en el siglo XX liburuan zein den eraikin honen arrakastaren arrazoia:
"La Filarmónica de Berlin es magnífica sobre todo porque, sabiamente, sólo son 200 los puestos posteriores. Hans Scharoun y Lothar Cremer no ignoran el hecho de que la orquesta y especialmente algunos instrumentos de la orquesta son esencialmente direccionales, esto es, que emiten la energía hacia el frente y, por tanto, colocar el púclico detrás de la orquesta supone pervertir el principio de uniformidad con la justificación de que todo lo que se oye "de menos" queda compensado don la visión del director."
80. hamarkadan, Luigi Nono konpositoreak, auditorio batean, ikusle-entzule eta orkestaren arteko erlazioaren kontzeptuari beste buelta bat eman zion. Prometeo obra musikala sortu zuen. Obra honetan, ikus-entzuleak dira auditorioaren erdian kokatzen direnak, musikariak perimetroan kokatzen diren bitartean. Horretarako, espazio arkitektoniko berri bat sortu behar izan zuen.
Hasiera batean, Renzo Pianok, eliza eta pabiloi ezberdinetan kokatu zitekeen egitura desmontagarri bat diseñatu zuen. Egitura hau bi kokaleku ezberdinetan erabili zen: Veneziako San Lorenzo elizan eta Milango Ansaldo fabrikan.
Beranduago, Prometeo, Arata Isozakik diseinatutako Akiyoshidai pabiloian aurkeztu zen. Pabiloi hau finkoa da eta ikus-entzuleak auditorioaren zentruan kokatzeko printzipioa errespetatzen du. Eraikin honekin, XX. mendea ikus-entzulearen garrantziaren mendea izan dela esan daiteke; zer gertatuko ote da XXI. mendean?
Bibliografia:
-Edifici per la música, Michael Forsyth
-Arquitectura y música en el siglo XX, Susana Moreno
No hay comentarios:
Publicar un comentario